"Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος" | "Η Θεία Λειτουργία" | ENGLISH

Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική που γράφτηκε, ψάλθηκε και ψάλλεται ακόμη και σήμερα στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι μουσική μονοφωνική, που εκτελείται από ψάλτη ή από χορό ψαλτών με συνοδεία ισοκρατημάτων. Στη μακρά της παράδοση, ιδιαίτερα σημαντική είναι η περίοδος από τα μέσα του 5ου ως τον 11 αιώνα με κέντρα την Κωνσταντινούπολη, τα Ιεροσόλυμα, την Αλεξάνδρεια και την Αντιόχεια. Σ’ αυτήν ολοκληρώνεται σχεδόν η συγγραφή των ποιητικών κειμένων των ύμνων και παράλληλα και η μελοποίησή τους από τους ίδιους τους ποιητές – συνθέτες. Γνωστότεροι από αυτούς είναι ο Ρωμανός ο Μελωδός (5ος – 6ος αι.), ο Ανδρέας Κρήτης (7ος αι.), Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων (638) και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (7ος – 8ος αι.), στον οποίον η παράδοση αποδίδει την θέσπιση του συστήματος των οκτώ ήχων και την ανάλογη κωδικοποίηση των ύμνων.

Στους επόμενους αιώνες η μουσική εξελίσσεται, διατηρεί όμως σ’ όλη της την πορεία σταθερό σημείο αναφοράς τα πρότυπα που τέθηκαν στους πρώτους αιώνες, ιδιαίτερα το ήθος που προσδιορίζεται από τον ήχο στον οποίο είχε επ’ αρχής γραφεί κάθε ύμνος. Στον 12ο αι. η μουσική γράφεται σε λιτό, αυστηρό ύφος και σε χαρακτήρα συλλαβικό (όπου κάθε συλλαβή αντιστοιχεί σε μια νότα του μέλους). Σ’ αυτή τη Μέσο-βυζαντινή περίοδο η σημειογραφία έχει ολοκληρωθεί σ’ ένα πλήρες σύστημα με σημάδια που δείχνουν τί διάστημα θα ανέβει ή θα κατέβει η μελωδία, δίνοντας πάντα τον αρχικό φθόγγο με μια συγκεκριμένη μαρτυρία (αντίθετα από το σύστημα της Δυτικής σημειογραφίας, όπου το τονικό ύψος έχει μια σταθερή θέση στο πεντάγραμμο). Στη συνέχεια το μέλος ποικίλλεται με περισσότερους φθόγγους και η τάση αυτή κορυφώνεται στον 13ο – 15ο αι., με τους μαΐστορες που γράφουν σ’ ένα έντονα μελισματικό ύφος (όπου σε μια συλλαβή αντιστοιχεί ως και ολόκληρη μουσική φράση). Για ν’ ανταποκριθείς στις νέες ανάγκες, η σημειογραφία εμπλουτίζεται με πλήθος νέα, άφωνα σημάδια, που δείχνουν την ποιότητα, τον τρόπο αποδόσεως του μέλους. Μεγάλη μορφή αυτής της περιόδου είναι ο Ιωάννης Κουκουζέλης (1300).

Στους επόμενους αιώνες σημαντική εξέλιξη αποτελεί η διαφοροποίηση τόσο στους ήχους όσο και στο άκουσμά τους. Το μελισματικό ιδίωμα παραμένει αν και με περισσότερο αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα. Ως προς τη σημειογραφία σ’ αυτήν την περίοδο, μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, έγιναν προσπάθειες λεπτομερέστερης καταγραφής τόσο του μέλους όσο και των ποικιλμάτων και των μελισμάτων, με σημαντικότερη αυτή του Πέτρου Λαμπαδαρίου (π 1730-1777). Ο Πέτρος Λαμπαδάριος αποτελεί σημαντικό σταθμό γιατί καταγράφει το σύνολο σχεδόν της μουσικής των εκκλησιαστικών ακολουθιών, που αποτελούσε την προφορική παράδοση όπως είχε φθάσει στην εποχή του. Παράλληλα συνθέτει σε ύφος λιτό, καθαρό και το σύνολο της εργασίας του αποτελεί τον κύριο κορμό της εκκλησιαστικής μας μουσικής ως σήμερα.

Το 1814 οι Χρύσανθος, Χουρμούζιος και Γρηγόριος Πρωτοψάλτης ανέπτυξαν ένα σύστημα που αποτελεί το καταστάλαγμα της προσπάθειας βελτιώσεως της σημειογραφίας ως προς την πιστότητα που ισχύει και σήμερα. Η μεταγραφή του έργου του Πέτρου Λαμπαδαρίου, των συγχρόνων και των μεταγενεστέρων συνθετών στο σημειογραφικό σύστημα του Χρυσάνθου διευκόλυνε, το πέρασμα της μουσικής αυτής στις μέρες μας.

"Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος" | "Η Θεία Λειτουργία" | ENGLISH